Στο γενικό αυτό όρο περιλαμβάνονται:
- η ατοπική δερματίτιδα
- η αλλεργική δερματίτιδα εξ΄επαφής
- η ερεθιστική δερματίτιδα
- η σμηγματορροϊκή δερματίτιδα
- το νομισματοειδές έκζεμα.
Κοινό στοιχείο σε όλες είναι ο κνησμός, το ερύθημα και η ξηρότητα. Τα αίτια όμως είναι πολύ διαφορετικά.
Η ατοπική δερματίτιδα είναι μια χρόνια κνησμώδης δερματοπάθεια των παιδιών και των ενηλίκων. Μπορεί να υπάρχει από τη βρεφική ηλικία και επηρεάζεται από την κληρονομική προδιάθεση ατοπίας που υπάρχει στην οικογένεια (γονείς με άσθμα, ρινίτιδα, επιπεφυκίτιδα, δερματίτιδα). Δε συνοδεύεται πάντα από άσθμα ή υψηλό IgE.
Σε μικρό ποσοστό παιδιών τα αίτια είναι τροφικά. Στις μητέρες με ατοπικά παιδιά συνιστάται ο μητρικός θηλασμός. Στα περισσότερα παιδιά έχει ήπια διαδρομή , με συμπτώματα που υποχωρούν σταδιακά στα 2,4 ή 10 έτη. Ένα μικρό σχετικά ποσοστό (15%) μπορεί να διατηρήσει την ξηρότητα στην ενήλικο ζωή. Το δέρμα είναι ξηρό με έντονο κνησμό που οδηγεί στη λειχηνοπoiηση. Λόγω της διαταραχής της ακεραιότητας του επιδερμιδικού φραγμού είναι συχνότερες οι λοιμώξεις από σταφυλόκοκκο και πιο εκτεταμένες οι λοιμώξεις από απλό έρπητα.
Στόχος της θεραπείας είναι η ανακούφιση από τον κνησμό και την ξηρότητα. Για το λόγο αυτό απαιτείται :
- σχολαστική ενυδάτωση
- αποφυγή μάλλινων και συνθετικών ρούχων
- αντισταμινικά
- τοπική αγωγή (αραιωμένα κορτικοστεροειδή, αντιβιοτικά, αναστολείς καλσινευρίνης)
- σπάνια συστηματική αγωγή
- φωτοθεραπεία. (παιδιά ηλικίας άνω των 11-12 ετών για στενού φάσματος UVB)
Η αλλεργική δερματίτιδα εξ επαφής αναπτύσσεται μετά από επαφή με κάποιο αλλεργιογόνο, το οποίο διαπερνά το φραγμό της επιδερμίδας και προκαλεί μια αντίδραση υπερευαισθησίας (τύπου IV Coombs) . Η αντίδραση μπορεί να εκλυθεί μήνες έως και χρόνια από την έναρξη επαφής με το αλλεργιογόνο. Ένα κλασσικό παράδειγμα είναι η δερματίτιδα από νικέλιο, ενώ άλλα αλλεργιογόνα μπορούν να ανευρίσκονται σε καλλυντικά, ελαστικά, αρώματα, σαπούνια, καθαριστικά, εργαλεία, οδοντιατρικά υλικά, βαφές μαλλιών κ.α. Η πάθηση είναι δύσκολο να ιαθεί και απαιτεί μακροχρόνια αποφυγή των υπεύθυνων αλλεργιογόνων.
Για τη διερεύνηση της αλλεργικής δερματίτιδας εξ’ επαφής πραγματοποιούνται επιδερμικές δοκιμασίες patch test και photopatch test με αυτοκόλλητα στη ράχη. Τα αυτοκόλλητα παραμένουν για 48 ώρες και διαβάζονται στις 48, 72 και 96 ώρες.
Η ερεθιστική δερματίτιδα οφείλεται σε άμεση επαφή του δέρματος με ερεθιστικές ουσίες όπως π.χ. τα απορρυπαντικά ή ουσίες από φυτά. Παραδείγματα αποτελούν το λεγόμενο «χέρι της νοικοκυράς» με τη χρόνια ξηρότητα και το έγκαυμα από κισσό ή γάλα συκιάς.
Στο νομισματοειδές έκζεμα οι βλάβες είναι στρογγυλές σα νόμισμα και συνυπάρχουν αποικίες από σταφυλόκοκκο epidermis.
Η σμηγματορροική δερματίτιδα είναι αρκετά συχνή στο γενικό πληθυσμό (> 70%) και μπορεί να προσβάλλει το τριχωτό κεφαλής (πιτυρίδα), τα φρύδια, τις ρινοπαρειακές αύλακες, το γένειο, το αυτί και το στέρνο. Μπορεί επίσης να εμφανιστεί στη βρεφική ηλικία (νινίδα). Στην ενήλικο ζωή επιδεινώνεται με το κρύο και το stress, είναι δε ιδιαίτερα έντονη σε ασθενείς με Parkinson και HIV.